Stelten, R.

Over landschap en erfgoed van de voormalige Nederlandse Antillen en Aruba is relatief weinig gepubliceerd.[1] Toch bestaan de banden tussen Nederland en deze eilanden alweer bijna 400 jaar. Bovendien zijn de zes eilanden meer dan ooit verankerd in het Nederlandse staatsverband. Aruba, Curaçao en Sint-Maarten hebben inmiddels alle een ‘status aparte’ binnen het Koninkrijk. De drie andere eilanden, Bonaire, Saba en Sint-Eustatius, vallen sinds 2010 als ‘openbaar lichaam’ rechtstreeks onder Nederland. Kortom, reden genoeg voor het Tijdschrift voor Historische Geografie een themanummer te wijden aan deze zes zeer verschillende eilanden, met als rode draad de zichtbare, maar ook onzichtbare, sporen van de Nederlandse kolonisatie. Hoe, waar en waarom hebben de bewoners en bestuurders ingegrepen in het bestaande landschap en wat zijn daarvan de gevolgen geweest?

David Koren, gastredacteur voor dit nummer, draagt twee artikelen bij over Curaçao. In het eerste artikel analyseert hij de geschiedenis van het plantageverleden van Curaçao dat, behalve in de monumentale landhuizen, nog zichtbaar is in het landschap. In het tweede artikel wordt het moeizame proces van de werelderfgoedvoordracht van het Plantagesysteem van West-Curaçao nader bekeken. Koren draagt argumenten aan om vooral in te zetten op de waarde als cultuurlandschap en minder op de architectuurhistorie van de vier geselecteerde plantagehuizen. Daarbij mag het slavernijverleden niet uit het oog worden verloren.

Archeoloog Amy Victorina interviewt haar collega Claudia Kraan over hoe het Verdrag van Malta functioneert als een vehikel om op Bonaire cultuurhistorisch waardevolle landschappen te beschermen, zowel van koloniale- als van prekoloniale oorsprong. De Nederlandse kolonisatie is ook van invloed geweest op lokale bouwtradities, zoals blijkt in het derde artikel van cultuurhistorica Romy van Voren over de gedecoreerde kunuku-huizen (‘cas floria’) op Aruba.

Vervolgens komen de Bovenwindse eilanden aan bod. Dré van Marrewijk en Floortje Aldershoff tonen de bijzondere aanpassingen van de kolonisten aan de topografie van het eiland Saba en het bijzondere erfgoed dat dit heeft opgeleverd. Vervolgens laat archeoloog Ruud Stelten zien dat het erfgoed op Sint-Eustatius ogenschijnlijk ook onzichtbaar kan zijn (maar net niet helemaal). Wim Renkema neemt ons in de rubriek ‘Landschap op papier’ mee naar de uitbreiding van een zoutpan op Sint-Maarten.

Tenslotte geeft Cees van Rooijen daarna zijn visie op het boek ‘Archaeology of Domestic Landscapes of the Enslaved in the Caribbean’. Dit nummer eindigt met een volledig aan de Antillen gewijd Literatuuroverzicht.

Caribisch Nederland heeft in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de internationale slavenhandel, een geschiedenis die tot op heden sporen heeft nagelaten in de Caribische en de Nederlandse samenleving. Voor de slachtoffers van de slavernij is internationaal de term ‘enslaved’ gangbaar. In overleg met de auteurs van de artikelen hanteert het THG daarvoor als Nederlandse vertaling: ‘tot slaaf gemaakten’.

Inhoudsopgave

Redactioneel 129

Artikelen

Een eeuwenlange strijd tegen droogte en teloorgang. Uiteenlopende waarden en betekenissen van het Curaçaose plantagelandschap 131
David Koren

Slavernijverleden werpt schaduw vooruit. Werelderfgoedstatus voor Plantagesysteem West-Curaçao? 152
David koren

Interview met Claudia Kraan. Cultuurhistorische landschappen op Bonaire: flexibele en duurzame bescherming van erfgoed 169
Amy Victorina 

Getuigen van de Arubaanse geschiedenis en identiteit: de kunuku-huizen en de cas floria 177
Romy van Voren

Saba, de onbedorven koniging van de Antillen 185
Dré van Marrewijk en Floortje Aldershoff

Het onzichtbare verleden van Sint-Eustatius 197
Ruud stelten

Landschap op papier: Een plan voor grootschalige zoutwinning op Sint-Maarten 207
Wim Renkema

Landschapselementen:. Sporen van een indigocultuur op Curaçao 213
Carel de Haseth en François van der Hoeven 

Boekbespreking 218
Literatuuroverzicht 221

In May 2012, the St. Eustatius Center for Archaeological Research was contracted to carry out an excavation on the NuStar property locally known as ‘the Farm’. NuStar’s plan to construct a new laydown area was going to impact an archaeological site identified by the author in 2011 during an initial survey and test. Situated on a slope, the area was planned to be leveled thus impacting any features of past human activity that may have survived in the ground. During the 2011 campaign, the site was determined to be the late eighteenth- to early nineteenth-century dumping area for adjacent Schotsenhoek plantation. Beneath the thousands of artifacts collected in the test trench, several earlier features (postholes and pits) were discovered.

The main goal of the 2012 campaign was to document any additional features present underneath the deposits from the dumping area. For six weeks in May and June, the St. Eustatius Center for Archaeological Research and several volunteers excavated and documented 188 features and collected and analyzed numerous artifacts.

After analysis of the findings, the site was interpreted as a slave village. The investigators suspected that there were still parts of the slave village that had not been excavated. Therefore, in January, February and March 2013 a field school was set up and the remaining parts of the settlement were investigated with the help of students and volunteers. In these subsequent campaigns, another 175 features were excavated and documented. In this report, the combined findings of the 2012 and 2013 campaigns are described in detail and an interpretation as to the nature of the site is given.

In November 2011, the St. Eustatius Center for Archaeological Research was asked to conduct an archaeological assessment of Steward plantation. The reason for this assessment to be carried out was the proposed construction of a correctional facility at this location that will serve both Statia and Saba.
 
The research area is located on the eastern slope of the Quill volcano, and houses several known archaeological remains. These were mapped and documented by archaeologist Jay Haviser in 1981. Furthermore, there was a high potential for the presence of additional archaeological sites. The construction of the proposed facility will have a direct impact on various archaeological sites.
 
This report comprises a historical introduction to the island in general and a detailed cartographic study of Steward plantation in addition to an in-depth assessment of the archaeological remains found on the surface in the research area and their place within the wider plantation landscape. It further contains recommendations for future research and preservation of the archaeological remains encountered.

In 2013 ARGEOgraph created the Archaeological Predictive Map of Sint Eustatius for the Dutch ministry of Education, Culture and Science. This map has been made available to the Sint Eustatius Center for Archaeological Research (SECAR) and the Sint Eustatius Planning Office in GIS format (shape files) and in A3 (scale 1 : 25 000) and B1 format (1 : 10 000).

The pdf files of these maps can be downloaded from the ARGEOgraph website. (see URL link) Additionally, a colophon presenting information on approach, sources and precision can be downloaded.